Құранның киелілігін қарастырған жағдайда, біз оның пайда болу түпнұсқасын анықтау үшін, оны әдебиеттің кез келген бір бөлігі ретінде қарастыруымыз керек.
Исламда Құранға өте жоғары мәртебе берлетіні сонша, көптеген дінге сенушілердің арасында ол пұтқа табынушылық нысанына шектеледі.
Осыған қоса, ислам жазбаның мәтіндік көрсеткішінен асатын рухтанушылыққа талаптар қойды.
Мормонизмді зерттей келе, оның ислам салттарына ұқсастықтарын байқадым. Мормондар алтын жазбашаға көшірілген құдайлық жазбаға сенеді және алайда періштелі құбылыстың көрсеткіші транслитерацияда орналастырылған және қорғалған.
Сонымен қатар, Джозеф Смит жалғыз хақ дінді тапқан секілді болды және бұл оны кейін исламдағыдай жоғарғы шындықты ашуға және табуға әкелгендей болды. Алайда, осындай құдайды тану әрекеттеріне қарамастан, «Мормон кітабы» Құран секілді мінсіз құжатқа жатпайды.
Исламның куәлік етуі бойынша, рухани көрсеткіштің және жоғары әсердің құралы ретінде Мұсылмандар Құранды барлық әдебиет қайнарларынан ең мінсіз және сұлуы деп сендіруі мүмкін.
Алайда, Джозеф Смит те Мормон кітабын қашанда жазылған кітаптардың ішінен ең мінсізі деп жариялады.
Бірақ, осы мәтіндердің екеуі де өздері алған мінсіздікті көрсеткен киеліліктің түпнұсқасылық талаптарына сәйкестігі аз болды. Жариялау және болу екі түрлі нәрсе, және адам дәлелдеу немесе кем дегенде шындықтың тұғырнамасын қалайтын парасатты немесе нанымды мағлұматтар беру керек.
Құран өз бастамасын күдікті тұлғамен қаланғандығынан бастайық.
Мұхаммед оған ашылулар келген кезден бастап, өз есінің дұрыстығына күмәнданды, өйткені ол өзін не ақылынан адасқандығын немесе ақын екендігін біле алмады. Ол өзін шайтандарға жатам бе сұрақ қойды, өйткені осы ашылуларда аузынан көбік шығуы немесе түйе секілді ақыру тәріздес құпия құбылыстырдың пайда болуынан туындады. Пайғамбарға қатысты басқа сұрақтың бірі – Аллах неге сауатты шындықты сауатсызбен талқылауға таңдады, – тіпті ол оның барлық өмір сүру кезінде сауаттанбады.
Қалай болғанда да, мен бұл туралы осы сілтеме бойынша
Мұхаммед Пайғамбар Аллахтың жалған елшісі ме?
басқа блогта талқыладым.
Құранға қатысты тағы да басқа мәселелердің бірі, Құран өз әдебиетін басқа қайнарлардан алған мәтіннің түпнұсқалығы. Бұлар – Інжіл және діни ұйымдардан алыс болған, өйткені ешқашан құдайды танушылық рухани әсерлілікке жете алмайтын, әр түрлі еретикалық, иудейлік-христиандық, апокрифтік әдебиеттер оқытулары. Бұл апокрифтік жазбалар яһуди мен христиндардың ғұрыптық саласына бағытталған және ешқашан да шындап қабылданбаған.
Осы әдебиетпен қатар, Құран жазбаларына қосылған парсы зороастриандарының ауызша мәдениетінің ықпалы болған.
Сонымен, Аллах қалайша өзінің құдайлық жариялауын жердегі пайғамбарлар мен адами дәстүрлердің қателесулерінен алады?
Адам қиялы ойлап тапқан, мінсізге жетпейтін әдебиетті қауымдар бас тартқан әдебиет қандай мінсіздік немесе ғажапқа жете алады?
Егер ислам ең жоғарғы дін болса, онда неге ол өз қайнарын сол тарих кезеңінде қоршаған мәдениеттің басқа діни қозғалыстардан қалдықтарын көшіріп алмай, өзінің ерекше мазмұнын шығармады? Ол қалайша түпнұсқа бола алады?
Келесі пайда болған сұрақ – мүмкін болушы киелі кітаптың тез бұзылатын жетілмеген және толық емес бөліктермен реттелуі: сүйек, ағаш, тері, жапырақтар және тастар.
Құран, сонымен қатар, талассыз дұрыстықты қамтамасыз ету үшін, дәлдік пен нақтылықты талап ететін, ақыл естің және сөздің жаңылуына әкелетін куәлік етуді қабылдауға шақырады.
Қайткенде бұл «барлық кітаптардың анасы» ретінде сипатталатын әдебиеттің естен кетпес бір бөлігі болып жазылатын және қаралатын түрі ме әлде басқалардан айырмашылығы жоқ кез келген жай ежелгі әдебиеттің бір түрі ме?
Құранды Мұхаммедтің өмірі кезеңінде немесе оның өлімінен кейін тез арада жинастырылғаны ешқашан дәлелденбеген, бірақ куәгерлік көрсеткіштер Құран пайғамбардың қайтыс болғанынан кейін 150-ден 200 жылға дейінгі кезеңде құрастырылды және дамытылды және ақырында 8-ші немесе 9-шы ғасырда дәріптелді. Зерттеушілер Құран нақылдары бірнеше жүз жылдар кезеңінде бір адам емес, бір топ адамдармен жиналды деп қорытындылайды.
Құранның ең көне көшірмесі Хиджази жазбасымен Б. з. 790 жылдары шамасында, Мұхаммед пайғамбардың өлімінен 150 жыл өткеннен кейін жазылды.
Тіпті қолжазбаның ең ежелгі үзінділері Мұхаммед уақытынан кейін 100 жыл аралық бар.
Осыған қоса Османның көшірмелері қазір жоқ, бірақ ислам ғалымдары оған қарсысын жарияласа да, шындығы – осы даулы мәтінде бар Куфалық жазба Осман уақытының кезеңінде қолданылмады және Осман қайтыс болғаннан кейін 150 жыл бойы көрінбеді.
Сонымен қатар, болжаумен араб тілі Аллах тілі, бірақ егер Құран Аллахпен жасалған болса, онда неге Құран өз байланысын акад, ассирия, парсы, яһуди, сирия, грек, арамей және эфиопия тәріздес шетел тілдерінің сөздерін қолданған.
Егер Құран түпнұсқа болса, оның қолжетімді түпнұсқа мәтіні жоқ, әсіресе егер бізде исламға дейінгі толықтай сақталған құжаттар бар болса? Әрине, Аллах тежеусіз билігімен өзінің киелі мәтінін сақтай алар еді ғой.
Құран тарихына қатысты, Мұхаммедтің жеке хатшысы болған Заид ибн Табит оны жинастырған. Заид әбу Бәкірдің нұсқауымен Мұхаммедтің айтқандарын құжат жасауға тиісті болған.
Демек, үшінші халиф Османның билігі кезінде, Құранды реттеуге арнайы әрекет болған және бүкіл мұсылман қауымына бір мәтінді байлату, бұл Заид мәтінінің басқа көшірмелерін жасатуға және барлық басқа бәсекелес құжаттарды жоюға әкелді.
Бір адам талассыз беделге жатқан, сенушілер қауымына, кейбіреулері Мұхаммедтің жеке серіктері болғандарға бұл мәтін стандартты деп кім айта алады?
Қазір бізде өткен заманның мәтіндерінің бірнеше түпнұсқалары бар. Шын Құранды қайсысы көрсететінін біз қалай біле аламыз және Мұхаммед оның мазмұнын таныр ма еді?
Оның үстіне, жазбаның көп бөлігі жойылғаннан кейін, таза мәтінді дәлме-дәл құра алмаймыз.
Осы біріккен төрт қолжазбалардың, Заид, Абдулла ибн Масғұд, Әбу Мұса және Ұбайдың бір-бірінен айырмашылығы – ауытқушылық пен жоюларды құрайды, алайда мәтінді жасаушылар Мұхаммедке өте сенген адамдар болған. Абдулла ибн Масғұдты Мұхаммед Құран мазмұндамасының ұстазы ретінде тағайындайды және Ұбай пайғамбарға хатшы болған.
Менің қояр сұрағым кімнің қолжазбасы дұрыс болған немесе пайғамбардың жеке оқушыларының ішінде көбірек абыройлы болған кім?
Басқа қауымдарда танымал болған басқа да беделді мәтіндер болды, сондықтан да дәлділіктің талассыз беделі Осман қалай бола алады?
Сонымен қатар, Заид мәтінді құрағанда, ол «тас лақтыруға» қатысты кейбір айтылғандарды қосуға ұмытып кетті.
Осы барлық тартылыстардан кейін, мәтінді құрау үшін, Куфаның басқарушысы әл-Хаджаж қайта қарап, тексерді. Ол алдымен 11 мәтіндерді дұрыстады, кейін, оның өзгертулері 7-ге дейін қысқарды.
Осы әрекеттен кейін Хафса мәтініне, соңғы мәтіннен алынған түпнұсқа құжат, Медине басқарушысы Мируанмен бұзылды.
Құрандағы тағы басқа бір құбылыс –мәтінді жақсартуда ішкі қарама-қайшылықты түсіндіретін бас тартудың әдісінің бірі.
Менің таң қалатыным онсыз да мінсіз нәрсені, өйткені осы танушылық тек 20 жыл мерзімді ғана жапқан және ғұрыптық стандарттың дамуына ешқандай қажетсіздікті қалай дұрыстауға болады? Жойылғандар саны 5-тен 500-ге дейін деп айтады. Басқалары оны 225-ке жуық дейді. Бұдан бізге көрінетіні – жойылу ғылымы шынында, нақты емес ғылым, өйткені ешкім де қанша өлең жолдары жойылғандығын білмейді.
Іштей қарама-қайшылықтармен қатар, онда сонымен бірге, ғылыми және грамматикалық қателер де бар.
Оса қайшылықтармен қоса, 250 жылдан кейін, 9 ғасырда көптеген хадистер санының пайда болуы.
Жобалап алғанда, 600 000 мыңнан хадис қанатты сөздер түпнұсқаларынан қазіргі уақытта тек 7 000 мыңнан астамы ғана қалды, осы хадистердің 99% пайызы әлсіздер қатарына жатады.
Бірақ егер 99% дәл емес болса, әл Бухари мақұлдаған оның 1% қалай сене аламыз? Мұсылман дәстүрі сонымен қатар баяндаушылардың ауызша жеткізуі немесе жұмыстары 8-ші ғасырдан ерте емес аралықта құрастыру арқылы да дамыған. Бұл әңгімелер жалпы фольклордан алынған және Исламды бұзуда боямаланған.
Және егер сіз қашан да телефон ойнын ойнап көрсеңіз немсе халықтың үлкен тобына бір уақытта әңгіме таратсаңыз, сіз соңында мүлде басқаша әңгімені еститін боласыз, өйткені соңғы адам өзгертілген әңгімені қабылдайды.
Ал енді осыны тағы да екі-үш жүз жылға таратып жіберсеңіз, осы тәжірибенің соңғы нәтижесі қандай болады деп ойлайсыз? Құран Аллахтың бағдарламасы болып саналады немесе ғажаптардың ішіндегі ең ғажабы дәлме-дәл баламасыз көп жағынан дәлелденбеген әсірелеу болып есептеледі.
Құранда жауаптардан көрі көп сұрақтар бар.
Құран айрықша жоғарғы әдебиеттің бір бөлігі ме немесе даңққа талаптарды ақтамайды ма?
Ол басқа әдебиетпен салыстыруға келмейтін мәтін сұлулығына ие ме? Бұны тыңдаушының өз ойы біледі, өйткені Құран мазмұны басқалардың көзқарастарына негіздеп, осы әдебиетті алға алып шығу үшін көптеген классикалық әдебиеттен алынған.
Бірінші дәрежелі кітап үшін онда байланыссыздық пен нашар редакцияланғаны байқалады, және ол басқалардың, оның түпнұсқалығына сынына және дұрыстап тексерілуіне шынайы көзқарасқа мықты бола алмайды.
Осы қозғалыс басқалар үшін – табынушы оның мазмұнын сыни ойлауға жатпайтын күмәнсіз бас июмен бағыну.
Мәтінге сұрақ қою, Аллах пен оның пайғамбарына сұрақ болар еді – бұл мұсылман санасының шегіне сыймайтын, мәңгілік әсердің қорқынышты салдарына әклетін сатқындық пен қарсылық.
Сіз Құранды исламның тұрақсыз кезеңдерінен аман қалуы ғажап нәрсе деп айтуыңыз мүмкін, алайда мен дәлелдерге жүгініп, мен үшін осы хабарламаны құдайшыл ашылу дер едім.
Қорытындысында, менде Құранға қатысты ешқандай басқа мінеп-сынаулар жоқ. Тек жалғыз айтуға қалған нәрсе, мен тіке сөздеріммен асырай айтып жіберіп, өз мұсылман достарыма қадірлемеушілік көрсетпедім деп үміттенемін.
Дін жеке сенімге сондай кіріктірілген жағдайда, діни ойдың ақыл құрылымына қарсы шығуға ұсынылу жасауға қиын, және ол көбінесе қатер немесе қастандық ретінде қарастырылады.
Егер қолыңызда ұстаған мәтін киелі болып, күмәнәңізден гөрі ашуыңызды тудырса, мен сізден мені кешіруіңізді өтінемін.
Тағы да айтатыным, менің пиғылым шындықты масқаралу емес, қорғау және соның жолымен соңғы жолға жеткенімізше бару.
Қорытындысында, тақырып бойынша көбірек ақпарат алу үшін, осы блогта жариялауда жүгінген Джей Смит жазған баптарына назар аудара аласыз.
Басқа сілтемелер
Құдаймен қалай байланысқа түсу туралы