جدوں قرآن دی پاکیزگی بارے سوچ رہے ہُندے ہاں سانوں لازمی ایہدا تجزیہ ایہدے شروع د ے کیتے جاون والے دعویاں دی صداقت لئی دوجے مواد نال کرنا اے ۔
قرآن نوں اِسلام وچ اُچا مرتبہ حاصل اے کہ ایہہ ایمان دے بوہت سارے عمل کرن والیاں دے وچکائے مظاہر پرستی دی شے ہند ے ہوئے حاشیہ لگا چُکیا اے۔
ایہدے وچ وادھا کر دے ہوئے اِسلام اپنے الہام لئی دعوےکر چُکیا اے جیہڑا کہ تحریراں دی عبارتی گواہی توں ودھ کے اے ۔ مورمن ازم دی پڑھائی کر دے ہوئے میں اِسلام دیاں رویتاں دی مشاہبت نوں ویکھیا ۔ مورمن آسمانی نقش اُتے ایمان رکھد ے نیں جیدی سونے دیاں تختیاں اُتے نقل کیتی گئی تے ایناں ملکوتی مخلوق دے ہدایت نامے د ے راہیں ایہہ آسمانی تختیاں اپنی تھاں قائم سن تے دوجی زبان وچ نقل کیتے جاون لئی محفوظ سن ۔
جوزف سمتھ نوں وی قیاس دی رو نال اک سچے ایمان نوں لبھن دا کم دتا گیا سی تے اینے اوہدیاں بوہت ساریاں خیال کر د ہ جنگاں تے اینج دی الہی سچائی دے الہام ول راہنمائی کیتی سی ۔ ہن قرآن وانگر ایناں الہی الہام دے علاوہ ” مورمن دی کتاب” تحریری کاملیت وچ گھٹ اے ۔
مسلمان شاید ایس شے دا دعویٰ کر دے نیں کہ قرآن ادب دے سارے ذرائع توں ودھ کے کامل تے سوہنا اے جیہڑا کہ اِسلامی تصدیق دے مطابق اندرونی گواہی دے ذرائع دے طور تے الہی الہام اے ۔
ہن ایتھے مورمن دی کتاب دے بارے جوز ف سمتھ دی حالت وی سی جیدے وچ اوہنے بیان کیتا کہ لکھی جاون والیاں ساریاں کتاباں وچوں ایہہ سب توں ودھ کے ا ے ۔
بہر حال ، ایہہ دونویں عبارتاں کاملیت دی کمی دے وسیلے نال اپنی الہی آغاز دے دعویاں نال آوندی اے جہنوں اوہناں دونواں نیں حاصل کرن دا دعویٰ کیتا ۔دعویٰ کرنا تے ہونا دو فرق شیواں نیں تے اک بندہ جیہڑا ایہہ ثابت کردا اے یاں گھٹ و گھٹ موزوں یاں معقول گواہی دیندا اے جیہڑا کہ سچائی لئی ایہدے پلیٹ فارم لئی مددگار ثابت ہُندا اے ۔
قرآن دے استخراج نوں ایہدے واحد بانی دے راہیں شروع کرن لئی جیہڑا کہ اِک سوال دے قابل کردار اے ۔
محمد ایناں الہاماں دے حملے توں اپنی عقل اُتے شک کر دا ا ے جیویں کہ اوہ خود نءیں جانندا سی کہ آیا کہ وہ اک پاگل بندہ سی یاں اک شاعر ۔ اوہنے جناِں دے قبضے وچ ہُندے ہوئے اپنے آپ توں سوال کیتا تے ایہہ اوہدے ایناں الہاماں نوں حاصل کرن بارے پُر اسرار تجلی دی وجہ نال سی جیویں کہ مونہہ وچوں جھگ نکلن والے رویے یاں اک دھاڑن والے اونٹ وانگر۔ ایس نبی بارے اک ہور سوال ایہہ وے کہ کیویں اللہ نیں اک اَن پڑھ نوں اک پڑھی لکھی نوں بیان کرن دا انتخاب کیتا جہنوں اوہدی حیاتی وچ ترتیب نئیں دتا گیا سی ۔
بہر حال میں اس دے بارے مزید اک ہور بلوگ وچ بیان کردا ھاں، جو میں ایس لنک وچ پوسٹ کردا ھان۔
قرآن دی عبارت دے خالص ہوون د ے بارے اک ہور قیاس ایہہ کیتا جاندا اے کہ قرآن اپنی ادبیت نوں ثانوی ذرائع نال اُدھار حاصل کر دا اے ۔ ایہہ ذرائع بائبل تے ہور بوہت ساریا ں خارجی تعلیماں نیں جیویں کہ یہودی مسیحی اسفارِ محرفہ دے ادبی علماں نوں جیہڑے ایمانی معاشرے توں باہر سن کیوں جے اوہناں نیں کدی الہی الہام دا اندازہ نئیں لگایا سی ۔ ایناں اسفارِ محرفہ دیاں تحریراں نوں دونواں یہودی تے مسیحی تہذیب توں خارج کر دتا گیا سی تے اوہناں نوں کدی سنجیدہ طور تے نئیں لیا گیا سی ۔
ایس ادبی علم نال ایتھے فارسی آتش پرستی دی زبانی روایات دا اثر وی سی جہناں نوں قرآنی لکھتاں وچ شامل کیتا گیا سی ۔تے فیر کیویں اللہ اپنے آسمانی پیغام نوں ایس زمینی پیغام رساں دے جھوٹ تے انسانی روایت توں حاصل کر سکدا سی ؟
کیہڑی کاملیت یاں معجزہ انسانی تصور دی ایجادتوں حاصل کیا جا سکدا سی جہناں نوں اوہناں معاشریاں توں رد کیتا گیا سی جیہڑے کہ کاملیت توں گھٹ ہوون دے طور تے ادبی علم دی ابتداء سی ؟
جے اِسلام اک وڈھا مذہب اے تے فیر کیوں ایہہ دوجیاں مذہبی تحریکاں دے چھڈن والیاں توں اینوں حاصل کرن دی بجائے جہنے تاریخ دے ایس ویلے اِسلام دی تہذیب نوں گھیریا ہویا سی جیہڑا خود اپنے مادی ذرائع نال شروع نہ ہویا ؟ ایہہ کناںاصلی اے ؟
ایس قیاس کردہ مقدس عبارت نوں اکٹھا کر دے ہوئے اک ہور سوال آوندا اے جیدا انحصار تے بنیاد نا مکمل تے کھلرے ہوئےختم شُدہ مواد اُتے سی جیویں کہ ہڈ ی ، لکڑی، چمڑا ، فرق فرق ٹکڑیاں تے چٹناناں دے طور تے ۔
قرآ ن نوں خطاوار تے فہم دی یاداشت تے تقریر دے وسیلہ حاصل کیتی گئی گواہی نال مرتب کیتا گیا سی جہنوں اپنے بے خطا ہوون دی یقین دہانی لئی درستگی تے بیش قیمت ہوو ن دا تقاضا کرنا سی ۔
کیہ اینوں کسے طراں ریکارڈ یا خیال کرنا اے جیویں “ساریاں کتاباں دی ماں” دے طور تے بیان کرن لئی علمی ادب نوں یاد دلاون والے حصے دے طور تے ہونا سی یاں کیہ ایہہ درحقیقت کسے پُرانے ادب توں مختلف نئیں سی ۔
قرآن نوں محمد دی حیاتی دے دوران یاں اوہدی موت دے کجھ سمے بعد اکٹھا مرتب نئیں کیتا گیا بلکہ ایہدی بجائے گواہی وکھاندی اے کہ قرآن نوں نبی دی وفات دے 150 توں 200سال توں ودھ عرصہ وچ تالیف تے ترتیب دتا گیا سی تے ایس نوں آخر کار اٹھویں یا ں نویں صدی وچ ولیاں ( نبیاں) دی فہرست وچ شامل کیتا گیا سی ۔
سکالرز نچوڑ کڈھدے نیں کہ قرآن دے معقولیاں نوں کسے اِک بندے نیں اکٹھا نئیں کیتا سی بلکہ دو سو سال توں ودھ عرصہ وچ لوکاں دے گروہ نیں ایس نوں اکٹھا کیتا سی ۔
قرآن دی سب توں پُرانی نقل نوں مائیل وچ تقریبا790 عیسویٰ وچ لکھا گیا سی جیہڑا کہ محمد دی وفا ت دے تقریبا ً 150 سال بعد سی ۔
پُرانا رسم الخط ایتھوں تک دسدا اے کہ ایہدا وجود محمد دے ویلے تو ں 100 سال وکھرا سی۔ ایس اتھمان دیاں نقلاں وچ وادھا کر دے ہوئے جہناں دا مزید وجود نئیں تے ایہہ اسلامی سکالراں دے دعویاں دے وسیلے سی ورنہ حقیقت ایہہ وے کہ کوفی تحریراں جیہڑیاں ایناں تکراری دستاویز دیاں حامل سن جیہڑیاں اتھمان دے ویلے استعمال دے قابل نئیں سن تے ایہہ اتھمان دے مرن دے 150 سال بعد تک وکھالی نئیں دیندیاں ۔
قیاس دی رو نال ایہہ وی کہ عربی زبان اللہ دی آسمانی زبان اے تے جے قرآن دی ابتداء اللہ توں ہوئی تے کیوں قرآن پرائے لفظاں دے ورتاوے نال اپنی خبر نوں حاصل کر دا اے جیویں کہ امریکی ، اسوری ، فارسی ، سُریانی ، عبرنی ، یونانی ، اِرام تے ایتھوپی نیں ۔
جے قرآن بوہت تحقیق شُدہ ا ے فیر کیوں ایتھے عبارتی اصلیت یاں خالص عبارت نئیں اے جیہڑی ہن و ی دستیاب اے خاص طور تے اوہ دستاویزں جیہڑ اِسلام دی آمد دی اصل تاریخ توں پہلے سن جہنے پوری طراں اپنے وجود نوں قائم رکھیا ۔ یقینا ً اللہ اپنے قادرِ مطلق ہوون دے نال اپنے مقدس کلام دی حفاظت کر سکدا سی ۔
قرآن دی تاریخ دے متعلق اینوں قیاس دی رو نال زید ابنِ تابت دے تحت اینوں ہم پہلو کیتا گیا سی جیہڑا محمد دا ذاتی سیکرٹری سی ۔ زید نوں ابو بکر دی ہدایت دے مطابق ایناں نوں لیناں تے محمد دے مقولیاں نوں ایک دستاویز بنانی سی ۔
نتیجے دے طور تے ، اتھمان ، تیجے خلیفہ د ے دورِ حکومت وچ ، قرآن نوں اک معیار دے مطابق بناون لئی اک سوچی سمجھی کوشش کیتی گئی تے اینوں سارے مسلم معاشرے وچ اک عبارت دے طور تے لاگو کر دتا گیا سی جید ے نال زید دی قانونی ترتیب لئی مزید نقلاں بناون ول راہنمائی کیتی جیدے بدلے وچ ایہدے مقابلے وچ باقی ساریاں دستاویزاں نوں ختم کر دتا ۔
اینوں اینج آکھنا اے کہ ایہہ عبارت معیادی سی جد کہ اک بندے نوں ایمانداراں دے مقابلے وچ حتمی اختیار والا ہونا سی جہناں وچوں کجھ محمد دے ذاتی رشتہ دار سن ؟
ہن ساڈے کول ایس پچھاں وجود رکھن والی عبارت دیاں بے شمار نقلاں نیں ۔ اسیں کیویں جانندے ہاں کہ جو ساڈے کول اے اوہ واقعی سچے قرآن دی نمائندگی کر دا اے تے کیہ محمد ایہدی ساری فہرست دی پچھان کر سکے گا ؟
ایہدے نال اوس ویلے بوہت زیادہ رسم الخط دی گواہی نوں تباہ کر دتا گیا سی ساڈے کول خالص عبارت نوں دوبارہ استعمال دے قابل بناون دا درست طریقہ موجود نئیں اے ۔
زیدؔ ،عبداللہ ابنِ معسود ، ابو موسیٰ تے اوبے ایناں چاراں ساتھیاں دے وچکائے فرق ا ے جیہڑے اپنے وچکائے منحرف ہوون تے مٹ جاون نوں رکھدے سن تے ہن عبارت نوں ایجاد کرن والے محمد دے نال تعلق رکھن وچ اعتبار د ے قابل شخص سن ۔ عبداللہ معسود نوں محمد ولوں قرآن پڑھ کے سُناون لئی مقرر کیتا گیا سی تے اوبے ؔ نبی دا سیکرٹری سی ۔
میرا سوال ایہہ وے کہ نبی دے ذاتی شاگرداں دے وچکائے کیہڑا رسمِ الخط سب توں بوہتا درست تے مستند سی ؟
اتھمان کون سی جہنوں درستگی دا حتمی اختیار ہونا سی جد کہ ایتھے ہور وی بھر پور مستند عبارتاں سن جہناں دی پچھان دوجے معاشریاں نال سی ؟
ایہہ وی کہ جدوں زید نیں عبارت دی تالیف کیتی اوہ ” پتھر ” مارن دے متعلق کجھ گلاں نوں شامل کرنا بھُل گیا ۔
ہن ایس عبارت نوں آخر کار اکٹھا کرن دے بعد ایہدے اُتے بعد وچ نظر ثانی کیتی گئی تے الحجاج نال جیہڑا کہ کوفہ دا گورنر سی ایہدی درستگی کیتی گئی۔
اوہنے بنیادی طور تے 11 عبارتاں وچ ردو بدل کیتا تے آخر وچ اوہدی تبدیلیاں گھٹ ہو کے ست رہ گئیاں ۔ ایس عمل اُتے عمل پیرا ہُندےہوئے ہفسہ عبارت ، جیہڑی کہ اوہدی اصل دستاویز سی جیدے نال ایس عبارت نوں لیا گیا سی ، جہنوں مگروں مروانؔ نیں ضائع کر دتا سی ، جیہڑا کہ مدینہ دا گورنر سی ۔
قرآن وچ اک ہور مظہرِ قدرت تنسیخ اے جیہڑی کہ اندرونی تردیداں نال برتاو کرن دا طریقہ کار اے جہناں نوں عبارت دی اصلاح دے طور تے واضح کیتا گیا اے ۔ میں حیران ہو رہیا ہاں کہ کیویں تُسی کسی اجہی شے دی درستگی کر رہے جو جیہڑی پہلے توں ا ی کامل اے جد کہ ایس الہام نوں صرف 20سال دے عرصے وچ ڈھکیا گیا تے جہنوں کسے اصلاح د ی لوڑ نئیں جہنوں تہذیبی معیاراں دے اظہار لئی سہولت کار دے طور تے پیش کیتا گیا ۔
تنسیخ دی تعداد نوں 5 توں 500 تک ہوون لئی آکھیا گیا ۔ دوجے کہندے نیں کہ 225 دے قریب اے ۔ جو ایہہ سانوں وکھاندا اے اوہ ایہہ کہ تنسیخ دی سائنس بلا شُبہ غلط سائنس اے ، جہنوں اصل وچ کوئی نئیں جانندا کہ کنیاں آیتاں دی تنسیخ کیتی گئی اے ۔
ایس داخلی تردید وچ وادھا کر دےہو ئے ایتھے سائنس دے نال نال گرائمر دیاں غلطیاں وی سن ۔
ایناں ساریاں بد نامیاں دے نال ودھیاں ہوئیاں احادیثاں وچ نیں جیہڑیاں اچانک 9 ویں صدی وچ سامنے آئیاں جیہڑیاں کہ حقیقت وچ 250 سال بعد نیں ۔
600000
اصل احادیثا ں آکھدیاں نیں جیہڑیاں اوس ویلے گشت کر رہیاں سن اوہناں وچوں 7000 ایناں رویتاں نوں 99 فیصدچھڈے ہوئے قائم رہیاں جہناں دی غلط طور تے درجہ بندی کیتی گئی۔
ہن جے 99 فیصد غلط نیں تے فیر کیویں اسیں 1 فیصد اُتے بھروسہ کر سکدے ہاں جہنوں البخاری نیں منظور کیتا ؟ مسلم روایت نیں زبانی قصہ گوئی نوں کوسس دی ترسیل دے راہیں وی ایناں نوں ترتیب دا جیدے کماں نوں 8 ویں صدی دے پہلوں تک تالیف نئیں کیتا گیا سی ۔ ایناں کہانیاں نوں عام لوکاں توں لیا گیا تے ایناں نوں سنواریا گیا جہناں نوں اسلام دے وگاڑ لئی لیاندا جا رہیا اے ۔ ایہہ وی کہ جے تُسی کدی ٹیلی فون دے نال کھیڈ وچ شامل سو یاں اک ای ویلے وچ لوکاں دی وڈھی تعداد نوں کہانی سُناون والے ہوو تے تُسی کئی واری ایس اختتام دا اک مکمل فرق کہانی دے نال کردے او ۔
ہن اینوں دو سو سالاں تک پھیلاو تے تُسی ایس مشق دے آخر ی نتیجے لئی کیہ سوچدے او ؟
کیوں کہ قرآن دا اللہ دی نقل دے طور تے احترام کیا گیا یاں عجائبات دے طور تے جیدے وچ مبالغہ آرائی ہووے جیہڑی آزادی دے بغیر ہووے جیہڑی کہ بوہت سارے حرفاں وچ غلط ہووے ۔ قرآن اپنے جواب دیون دی بجائے بوہت سارے سوال چھڈدا اے ۔
کیہ قرآن مواد دا اعلیٰ شان حصہ اے یاں کیہ ایہہ اپنی مشہوری دا دعویٰ کر دا اے ؟
کیہ ایہہ کسے دوجے مواد لئی غیر مساوی طور تے عبارت دی خوبصورتی اُتے قابض اے ؟ ایہہ ویکھن والیاں دے کن دے لئی رائے چھڈ دا ا ے جیویں کہ ایتھے بوہت ساری تعداد وچ مستند مواد نیں جہناں نال قرآن ادھار لیندا اے ، جہناں وچ ایہہ دوسریاں دی رائے دی بنیاد اُتے سبقت لے جاندا اے ۔
کتاب لئی اینوں ثانوی طور تے کئی واری بے ربط ہوون دے طو ر تے بیان کیتا گیا اے تے بُری طراں شائع کیتا گیا تے ایہہ دوجیاں دی تنقید تے جانچ پڑتال لئی وی کھڑا ہوون دے قابل نئیں جیہڑا ایہدے با اختیار ہوون دے نظریہ اُتے مزید حقیقی ہوون دے قابل ہوون ۔
دوجیاں لئی ایہہ اوس تحریک وچ اینوں بے خبر اطاعت ول ناقابلِ اعتراض ہوون دے نال فرمانبرداری نال گلے لگایا گیا اے جیہڑا عبادت کرن والیاں لئی ایہدے مواد بارے تنقیدی طور تے سوچن نوں روکدا اے ۔
عبارت لئی سوال کرنا اللہ نال سوال کرنا ہووے گا تے اوہدے نبی نال جیہڑا کہ مسلمان سوچ تو ں ودھ کے اے جہنوں اینوں ابدی باز گشت دے نال ہیبت ناک نتیجیاں دی شکل وچ دھوکہ دہی تے سر کشی دے طور تے ویکھنا سی ۔ تُسی شاید آکھدے اوہ کہ اِسلام د ے ایناں عارضی جملیاں دے باوجود ایہدا قائم رینا قرآن لئی اک معجزہ اے تے ہن میں گواہی دی بنیاد اُتے آکھدا ہاں کہ میرے لئی ایہہ ایمان رکھنا اک معجزہ ہووے گا کہ ایہہ پیغام اک الہی الہام اے ۔ نتیجے دے طور تے میرے کول واقعی قرآن دے بارے مزید رائے نئیں اے ۔ صرف اک شے جو میں آکھن لئی چھڈیا اے اوہ ایہہ کہ مینوں اُمید اے کہ میرے لفظاں وچ کوئی غلط بیانی نئیں ا ے تے ایسے لئی میں اپنے مسلمان دوستاں لئی بے قدری وکھائی اے ۔
اینج کرنا اوکھا اے کیوں جے جدوں ذاتی ایمان وچ کسے دوجے شے دی نسبت جہنوں مذہبی سوچ دی ذہنیت لئی چیلنج دے طور تے پیش کیتا گیا ہووے اینوں شامل کرنا اوکھا ہندا اے فیر اینوں کئی واری دھمکی یاں عداوت دے طور تے ویکھیا جاوے۔
میں تہاڈے کولوں معافی منگدا ہاں جے اوہ سب کجھ جو میں کیتا اوہ تہاڈے غصے نوں بھڑکاندا اے عبارت لئی تہاڈی بدگمانی دی نسبت جہنوں تُسی مقدس ہوون دے طور تے پھڑیا ہویا اے ۔
فیر میرا اِرادہ ناراض کرنا نئیں بلکہ سچائی دا دفاع کرنا اے تے ایس رستے اُتے ٹُرنا اے جتھے کتھے سانوں ایہہ لے جاوے ۔
آخر وچ ایس موضوع اُتے مزید جانکاری لئی تُسی جے سمتھ ولوں ست لکھے گئے مضموناں دا حوالہ دے سکدے او جہناں نال میرا تعلق اے جدوں میں ایس بلاگ نوں گھلدا ہاں ۔